CANLILARIN BİLİNMEYEN YÖNLERİ

Tweet

 

 Evlerimizde yada iş yerlerimizde sıklıkla karşılaştığımız canlılar vardır, birde bunun yanında hiç tanımadığımız yağmur ormanı canlıları, kutup canlıları yada çöl hayvanları vardır ki bunları ancak belgesellerde görebiliyoruz. Fakat gördüğümüz bu canlılar kendi dünyalarında mucizevi bir yaşam sürdürmektedirler.  Her canlı yaşadığı ortama olağan üstü bir uyum içerisindedir.  Buna karşın beslenme, avlanma ve ilginç savunma mekanizmaları ise insanı gerçektende hayrete düşürmektedir.

 Doğada yaklaşık olarak 40 milyonun üzerinde farklı canlı türü yaşamaktadır. Bu gerçekten de çok yüksek bir rakamdır. Fakat bu canlıların yalnızca küçük bir bölümü var olmasaydı şu an dünya üzerindeki "Ekolojik" dengeler altüst olacaktı.  Sitenin bu bölümünde,canlıların yaşadığı bu ortak ekosistem içerisinde birbirleriyle ne tür bir ilişki içinde olduklarını özetlemeye çalıştım.

 

PİRENİN TEKNOLOJİSİ

Canlı dostlarımızdan birisi olan pire vucut yapısının ufaklığına karşın olağan üstü bir tasarıma sahiptir. Hiç düşündünüz mü "Bir pire nasıl oluyor da kendi vücudunun 30 - 40 katı yüksekliğe sıçrayabiliyor?". Bu sorunun cevabını pirenin anatomisini inceleyerek vermeye çalışalım.
 

 
 Yandaki resimde mikroskop altına yatırılmış bir pire görülüyor. Belki de herkese itici gelen bu hayvan aslında bir mühendislik harikasıdır. Bir pire kuvvetli bir biçimde sıçradığı vakit 30-40 cm uzağa gidebilir. Bunu ise bacaklarındaki özel bir sisteme borçludur.

 Şaşırtıcı olan bulgu ise, sıçramasındaki asıl etmenin bacak kaslarında değil, bacaklara bağlı potansiyel bir yay siteminde olduğudur. Bu sistem tıpkı bir sapan gibi çalışır.  Bir miktar enerjiyi depo eden bu esnek sistem depoladığı potansiyel enerjiyi aniden bacaklara aktarır. Bacaklara aktarılan bu kinetik enerji sadece %5 lik bir kayıpla pirenin olağan üstü bir yüksekliğe sıçramasına neden olur.

 Pire kendinden 100 kat yükseğe sıçradıktan sonra büyük bir hızla yere düşer. Buna rağmen vücudunda hiçbir zarar meydana gelmez. Çünkü vücudunda iskelet sistemi yerine pamuk gibi yumuşak tabakalar bulunur. Örneğin böceklerin sert kabuklarına karşın pirelerin kabukları oldukça yumuşak bir yapıya sahiptir. Bu yapı şiddetli darbeleri emerek pirenin hasar görmesini engeller.

SUDAKİ TUZAK

 Bazı okyanus ve tatlı sularda yaşayan bir tür bitki beslenme ihtiyacını ilginç bir tuzak sistemiyle karşılamaktadır. Bu bitkinin Türkçe ismi "Su kapanı" dır. Bu bitki tıpkı sönmüş bir balona benzer. Bitkinin vücudunun etrafından sarkan ilginç uzantılar vardır. Bu uzantılar aslında dokunma duyusunu algılayabilen reseptörlerdir. Bunun dışında birde bitkinin gövdesinin yanında bir kapakçık bulunur. Yakınlardan geçen bir canlı bu reseptörlere dokunduğu vakit kapakçık derhal açılır. Bir vakum sistemiyle bitkinin içine süratle su dolmaya başlar.
 

 Şeklin sağdaki ve alttaki bölümlerinde de görüldüğü gibi suyun akım şiddetine kapılan canlı bitkinin içerisine sürüklenir. Ardından kapak süratle kapanır.

Tabii bundan sonra canlının yapacağı pek bir şey kalmaz. Bu aşamadan sonra bitki salgıladığı enzimlerle (eritici maddelerle) böceği sindirerek besin ihtiyacını karşılamış olur.

BİR ARININ HİKAYESİ

  Hiç merak ettiniz mi acaba arılar niçin bal yapar? Bir arı yaşamı boyunca ortalama olarak 3-4 damla bal üretebilir. Fakat ürettiği bu bal bile kendi besin ihtiyacının çok üzerindedir. Bu ise insanın aklına kocaman bir soru işaretini de beraberinde getirmektedir. Doğadaki tüm canlılar gereğinden fazla besin toplayarak israf yapmaktan kaçınırlar. Fakat arılar tam aksine, bir kovan arı sürüsü için gerekli olan 100- 50 gram bal yerine litrelerce bal üretirler. Bunun nedenini arının yaşam hikayesini inceleyerek açıklamaya çalışalım.

 Arının macerası kovanı terk etmekle başlar. Arıdaki koku reseptörleri o kadar hassastır ki bu reseptörler kilometrelerce ötedeki güzel kokulu bir nektar çiçeğinin bile varlığını algılayabilir. Arı çiçeğe vardığı vakit nektarını ağız aletleriyle içine çekmeye başlar. Arının diğer bir mucizevi özelliği ise geldiği yolu hiç şaşırmadan kilometrelerce ötedeki kovana tekrar ulaşabilmesidir. Arı yolculuk esnasında midesine depoladığı nektarı bala dönüştürmektedir. Bunu ise midesindeki o eşsiz enzimlerle gerçekleştirir.
 

 
 Arının sahip olduğu bu mükemmel özellikler bununla da bitmez. Altıgen petekler üreten arılar bir mimara bile parmak ısırtacak ince hesaplamalar yaparlar.

Arılar peteklerini üretirken kovanın farklı yerlerinden başlarlar. Fakat arılar o kadar hassas hesaplamalar yaparlar ki peteklerini merkezde kavuşturmalarına rağmen altıgenlerin simetrisinde bir bozukluk olmaz.

 Başka bir şekilde açıklayalım:

 Kovanın 4 köşesinden arılar peteği inşa etmeye başlıyorlar. Her bir arı altıgenleri kusursuz bir biçimde meydana getiriyor. Kovanlar köşelerden merkeze doğru ilerliyor ve en sonunda merkezde birleşiyorlar. Arılar öyle bir hesap yapmıştır ki merkezde birbirleriyle kavuşan altıgen grupları birbirine yapıştırıldığında sanki altıgen yapımına merkezden başlanılmış gibi bir izlenim verir. Ve dahası petekteki altıgenlerin her biri aynı boyutta olup aralarında büyüklük olarak 1 mm bile fark yoktur.

 
 

 BALON BALIK

  Denizlerde yaşayan bir tür balık çok akıllıca planlanmış bir savunma mekanizmasıyla düşmanlarından korunmaktadır. Bu balık düşmanla karsı karsıya olmadığı zamanlarda sıradan bir balık gibi görünür. Vücudunun etrafında iri dikenler olup bu dikenler balık normal haldeyken yassı olarak vücudun yanına yapışık vaziyettedir.
 

  Yanda da görüldüğü gibi balık bir düşmanla karşı karşıya geldiği zaman düşmanının çene darbelerinden kendini korumak amacıyla vücudunu süratle suyla doldurmaya başlar. Balık bir yandan şişerken bir yandan da vücuduna yapışık olan dikenler dik konuma gelir.

SAVAŞ UÇAĞI SİVRİSİNEK

  İnsanların çoğu, sivrisinek kelimesini duydukları vakit tiksinti duyduklarını söylerler. Fakat biz bu bölümde sivrisineği büyüteç altına alarak sahip olduğu o essiz navigasyon cihazlarını siz okuyuculara aktarmaya çalıştık. Eminiz ki sizlerde sivrisineğin bilinmeyen yönlerini öğrendiğinizde hayranlığınızı gizleyemeyeceksiniz.

 Bilindiği üzere sivrisinek insanların kanını emerek yaşayan bir canlı türüdür. Bunun dışında diğer canlıların kanlarını da emerler. Sivrisinekler belirli mevsimlerde yumurtalarını suya bırakarak üremeye başlarlar. Suya bırakılan larvalar bir müddet burada kalarak değişim geçirmeye başlarlar. Yumurtalardaki mükemmel bir sistem suda boğulmalarını engeller. Bu sistem tıpkı dalgıçların kullandığı borulara benzer ve sifon adını alır. Borunun bir ucu yumurtaya bağlı iken diğer ucu su yüzeyinin üzerindedir. Larva olgunlaştıktan sonra yavru sivrisinek yumurtadan çıkar ve hayata atılır.

 Aşağıdaki resimde su yüzeyinden baş aşağı sarkmış olan larvaların nefes almasını sağlayan sifon sistemleri net bir şekilde görülmektedir.
 

  Bir sivrisinekte o kadar kusursuz reseptörler vardır ki bu reseptörlerle, sinek bir kan birikintisine hiç dokunmadan kanın grubunu bile belirleyebilir.  Sinekteki reseptörler elbette bununla bununla sınırlı değildir. Özellikle bacak bölgelerinde bulunan çeşitli reseptörler, sineğin havadaki hızını ve çevre sıcaklığını çok hassas bir şekilde algılayabilir. Isı reseptörleri o kadar hassastır ki çevredeki sıcaklığın 1000 de biri (0,001 C) değerindeki bir değişikliği bile rahatlıkla algılayabilir.
 

 
Sivrisinekteki diğer bir mucizevi sistem ise sahip olduğu gece görüş cihazlarıdır.  Farzedin ki siz geceleyin zifiri karanlık bir odada uyuyorsunuz. Üstünüze kocaman bir yorgan örtmüşsünüz fakat 1 parmağınız yorganın dışında kalmış.

 Bir sivrisinek sahip olduğu özel bir hortum vasıtasıyla avını sokarak kanını emer. Basit gibi görünen bu işlem aslında birtakım karmaşık basamaklar sonucunda meydana gelir.
 

  Yukarıdaki şekillerden soldakinde hortumunu deriye saplamış vaziyette kan emen bir sivrisinek görülmektedir. Sağdaki resimde ise "Elektron tarama mikroskobu" ile fotoğrafı çekilmiş bir sivrisineğin ağız aletleri görülmektedir.

 Sivrisinekteki ağız aletleri resimde görülenden çok daha karmaşıktır. Bir sivri sinek kan emeceği kurbanının üzerine konduktan sonra hortumundaki 6 adet bıçaktan 4 tanesi ile deriyi kesmeye başlar. Hortumunu en yakın damara kadar sokan sinek, hortumundaki diğer 2 bıçağı da deriye saplayarak damardan kanı çekmeye baslar. Fakat ortada büyük bir problem vardır.

 Kurbanın kanı damardan çıkar çıkmaz pıhtılaşmak için bir seri reaksiyon geçirmeye başlayacaktır. Kanın pıhtılaşması ise sivrisineğin kan emmesi sırasında büyük bir engel teşkil eder. Fakat sivrisinek, kendisine yaratılışından verilen bir sistem ile bu problemi salgıladığı bir kimyasal madde vasıtasıyla halleder. Bu maddenin Latince isimi "Hirudin"dir. Bu madde kanın pıhtılaşmasını sağlayacak reaksiyonları durdurur. Kanın pıhtılaşması durdurulunca sivrisinek akışkan kanı rahatlıkla emer.

 Fakat sivrisineğin sahip olduğu bu mükemmel silahlar bununla da sınırlı değildir. Sivrisinek damarına hortumunu soktuğu hayvanın canının yanmasını engelleyecek bir formül geliştirmiştir. Sivrisinek, bugün tıp alanında kullanılan "Anestezi (uyuşturucu)" kimyasallarını kendi salgı bezleri ile üretir. Bu kimyasalı hortumun içinden geçen bir kanal aracılığı ile hayvanın derisinin altına zerk eder. Hortumun girdiği bölge uyuşunca, kurban, sinek tarafından sokulduğunun farkına bile varmaz.

 Bu kadar mükemmel savaş silahlarına sahip bir sivrisinek, bir uçak kadar büyük değil, yalnızca bir kaç santim büyüklüğündedir.

KAKTÜSÜN AKLI

 Kurak çöllerde yasayan bir tür bitki görenleri hayrete düşürmektedir. Bu bitki kurak yaşam şartlarında yaşamaya elverişli bir yapıya sahiptir.  Bitkinin gövdesini saran örtü ise çok kalındır. Bu vesileyle su kaybı en aza indirilmiştir.

 Bitkinin ilgi çekici yanı ise kendisini çöllerde yaşayan vahşi hayvanlara karşı korumak için özel bir kamuflaj sistemine sahip olmasıdır.

 Resimde de görüldüğü gibi bu özel kaktüsü, hemen yanındaki çakıl taşlarından ayırmak çok güçtür. Çölde yaşayan hayvanların ise bu bitkiyi fark etmeleri mümkün değildir.

KÜÇÜCÜK BİR BAKTERİ

 Yaşadığımız her yerde çok küçük canlılar yaşamaktadır. Bu canlılar o kadar ufaktırlar ki ışık mikroskobuyla bile güçlükle görülebilirler. Bu mikroskobik canlıların büyük bölümünü ise "Bakteri "adı verilen tek hücreli bir canlı grubu oluşturur.

 Bakterilerin vücutları yalnızca tekbir hücreden meydana gelmiştir. Bu kadar basit görünmesine karşın elektron mikroskopları ile yapılan araştırmalar, ışık mikroskobuyla bile zor görülebilen bu küçücük yaratıkların vücutlarında bile olağanüstü birer teknoloji ile tasarlanmış yapılar bulunduğunu göstermiştir.
 

 
 Resimde bir bakterinin vücudunun, kamçısının bağlı olduğu bölgesinden boyuna bir kesiti görülüyor. Kesit oldukça karmaşıktır.

 Belki gelecekte buna benzer enerji sistemleri kurulabilir, kim bilir ?

 Burada verilen örnekler canlıların devasal alemlerinden yalnızca birkaç örnektir. Biliyoruz ki doğada yaşayan milyonlarca canlı türünün herbiri ayrı birer tasarım harikasıdır. Canlılar aleminin insanı içine çeken yönü de bu olsa gerek.